De rechtbank van eerste aanleg

Als u betrokken raakt bij een juridisch geschil dat verder gaat dan een eenvoudige burenruzie of verkeersboete, komt uw zaak vaak terecht bij de rechtbank van eerste aanleg. 

In dit artikel leggen we u uit wat de rechtbank van eerste aanleg precies doet, hoe ze is opgebouwd, welke soorten zaken er behandeld worden en wat u kunt verwachten als u er zelf mee in contact komt.

Wat is de rechtbank van eerste aanleg?

De rechtbank van eerste aanleg is een algemene rechtbank met volledige bevoegdheid. Dit betekent dat ze bevoegd is voor alle geschillen waarvoor geen andere, gespecialiseerde rechtbank exclusief bevoegd is.

Ze behandelt zowel burgerlijke als strafzaken, maar ook familierechtelijke en jeugdzaken. In sommige gevallen is ze ook de beroepsinstantie voor vonnissen van lagere rechtbanken, zoals het vredegerecht of de politierechtbank.

België telt 13 rechtbanken van eerste aanleg, verspreid over 12 gerechtelijke arrondissementen. In Brussel zijn er twee aparte rechtbanken: één Nederlandstalige en één Franstalige.

Hoe is de rechtbank van eerste aanleg opgebouwd?

De rechtbank van eerste aanleg bestaat uit verschillende afdelingen, ook wel secties genoemd. Elke afdeling is gespecialiseerd in een bepaald soort rechtszaken. De vijf hoofdafdelingen zijn:

• De burgerlijke rechtbank
  
• De correctionele rechtbank
  
• De familierechtbank
  
• De jeugdrechtbank
  
• De strafuitvoeringsrechtbank
  

 1.  De burgerlijke rechtbank

De burgerlijke rechtbank behandelt geschillen tussen burgers of organisaties. U komt hier terecht voor zaken zoals:

• Discussies over contracten, leningen of eigendom

• Grote schadeclaims (bijvoorbeeld bij brand of bouwfouten)

• Erfeniskwesties

• Beroep tegen beslissingen van de vrederechter (bij hogere bedragen of complexiteit)

Voorbeeld: U heeft een conflict met uw buurman over de plaatsing van een gemeenschappelijke afsluiting van € 25.000.

 2.  De correctionele rechtbank

De correctionele rechtbank behandelt strafzaken. Het gaat om:

• Wanbedrijven (zoals diefstal, oplichting, slagen en verwondingen)

• Gecorrectionaliseerde misdaden (ernstige misdrijven met verzachtende omstandigheden)

• Beroep tegen vonnissen van de politierechtbank

Voorbeeld: U moet voor de correctionele rechtbank verschijnen omdat u verdacht wordt van het plegen van een diefstal, zoals het stelen van goederen uit een winkel zonder gebruik van geweld.

 3.  De familierechtbank

De familierechtbank behandelt alle zaken binnen het familiaal recht, waaronder:

• Echtscheidingen

• Regelingen rond kinderen (verblijf, ouderlijk gezag, bezoekrecht)

• Onderhoudsbijdragen (alimentatie)

• Afstamming en adoptie

• Verdeling van gemeenschappelijke goederen of nalatenschappen

Voorbeeld: U wilt een nieuwe verblijfsregeling voor uw kinderen na een scheiding.

 4.  De jeugdrechtbank

De jeugdrechtbank behandelt dossiers waarin minderjarigen betrokken zijn:

• Jongeren die strafbare feiten hebben gepleegd

• Minderjarigen in een moeilijke of gevaarlijke opvoedingssituatie

Deze rechtbank kiest vaker voor opvoedkundige of beschermende maatregelen in plaats van straf.

Voorbeeld: Een 16-jarige wordt vervolgd voor diefstal, en de rechtbank bekijkt een maatregel op maat.

 5.  De strafuitvoeringsrechtbank

De strafuitvoeringsrechtbank is bevoegd voor veroordeelden die een gevangenisstraf van meer dan 3 jaar kregen. Ze beslist over:

• Voorwaardelijke invrijheidstelling

• Elektronisch toezicht (zoals een enkelband)

• Penitentiair verlof of strafonderbreking

Voorbeeld: U heeft twee derde van uw straf uitgezeten en vraagt om de rest onder voorwaarden thuis uit te zitten.

Hoe verloopt een procedure voor de rechtbank van eerste aanleg?

Een zaak voor de rechtbank van eerste aanleg verloopt in verschillende stappen:

Een zaak begint meestal via een dagvaarding, waarbij een gerechtsdeurwaarder u oproept. In sommige zaken (bv. familierecht) kan u ook zelf een verzoekschrift indienen bij de rechtbank.

Beide partijen dienen hun standpunten schriftelijk in via zogenaamde conclusies. Hierin leggen ze hun argumenten en bewijsstukken voor.

Tijdens de zitting legt elke partij haar standpunt mondeling uit. In strafzaken komt ook het Openbaar Ministerie (het parket) tussen. U mag zich laten vertegenwoordigen door een advocaat.

De rechter doet uitspraak tijdens of na de zitting. U ontvangt het vonnis per post of via uw advocaat. In dringende zaken kan dit snel gebeuren, in complexere dossiers kan het enkele weken tot maanden duren.

Als u zich niet kunt vinden in het vonnis, kunt u meestal in beroep gaan bij het hof van beroep. De zaak wordt dan opnieuw behandeld, zowel op feitelijk als juridisch vlak. De beroepstermijn is meestal één maand na betekening van het vonnis.